Utrata przez jednego, bądź obu rodziców władzy rodzicielskiej stanowi przejaw najszerszej ingerencji państwowej w kwestię relacji rodziców i dzieci. Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie ma na celu ukarania rodzica, czy rodziców, jego istotą jest wyłącznie ochrona interesów dziecka. Z tego względu może nastąpić jedynie z przyczyny określonej w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Przesłanki, przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej
Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej wyłącznie, jeśli został spełniony co najmniej jeden z poniższych warunków:
-trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej;
-nadużywanie władzy rodzicielskiej;
-rażące zaniedbywanie władzy rodzicielskiej;
-niewykorzystanie udzielonej przez sąd pomocy.
Trwała przeszkoda
Brak jest definicji ustawowej, która pozwalałaby na stwierdzenie, że dana przeszkoda należy do grona trwałych. Trwałość przeszkody jest każdorazowo oceniana przez sąd, bowiem stwierdzenie, że coś trwa jest wyłącznie subiektywne. Czas, w którym istnieje przeszkoda musi być kilkuletni/wieloletni, przy czym bez znaczenia jest czy doszło do zawinienia w powstaniu trwałej przeszkody.
Z całą pewnością do grona trwałych przeszkód można zaliczyć:
-zaginięcie jednego z rodziców;
-przebywanie w zakładzie karnym (odbywanie długiej kary pozbawienia wolności);
-ciężka i przewlekła choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej;
-długi wyjazd np. zagraniczny, połączony z brakiem zainteresowania losami dziecka.
Nadużywanie władzy
Nadużywanie władzy rodzicielskiej może przybierać najróżniejsze formy, nie da się przewidzieć jaką postać może mieć naganne zachowanie rodziców względem dzieci. Często oglądając telewizję czy czytając prasę, Internet dziwimy się, że matka czy ojciec może się w jakiś sposób zachowywać względem dziecka. Z tego względu nie da się przewidzieć i sprecyzować pojęcia nadużywania władzy, jednak z całą pewnością najczęstszymi przykładami są:
-znęcanie się psychiczne i fizyczne nad dzieckiem;
-wykorzystywanie dziecka do celów nierządnych;
-wychowywanie dziecka w atmosferze wrogości do drugiego z rodziców;
-nałóg pijaństwa (w tym także rozpijaniu małoletniego);
-zmuszanie dziecka do żebrania.
Rażące zaniedbywanie obowiązków
Istotne jest, że w przypadku tej przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej zaniedbywanie obowiązków musi być rażące, a zatem nie każde zaniedbania będą prowadziły do pozbawienia władzy rodzicielskiej. Rodzice zwykle mają, a przynajmniej powinni mieć świadomość potrzeb dziecka w zakresie materialnym i niematerialnym, jeśli jednak ich nie realizują w zakresie podstawowym można uznać, że dopuszczają się rażącego zaniedbywania obowiązków.
Do przykładów można zaliczyć:
-stałe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego;
-pozostawianie dziecka bez opieki w narażeniu jego zdrowia i życia;
-wychowywanie dziecka w warunkach zagrażających jego życiu lub zdrowiu (np. bez ogrzewania, ciepłej wody);
-nierealizowanie potrzeb dziecka w zakresie wyżywienia, edukacji, ubioru;
-akceptowanie u dziecka pijaństwa, narkomanii;
-pozbawienie dziecka możliwości leczenia i terapii, co może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych.
Niewykorzystanie udzielonej pomocy
Pozbawienie władzy rodzicielskiej na tej podstawie, ma związek z wcześniejszym umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Sąd tymczasowo może ograniczyć władzę rodzicielską, umieszczając dziecko w miejscach wskazanych powyżej, jeśli jednak rodzice nadal nie interesują się dzieckiem to sąd może pozbawić ich władzy rodzicielskiej. Przy zastosowaniu tej przesłanki istotne jest, że sąd nie ma obowiązku pozbawienia władzy rodzicielskiej pomimo uprzedniego umieszczenia dziecka w placówce. Może to jednak zrobić. Dla rodziców ma to być sygnałem, w jakiej znaleźli się sytuacji i jakie czekają ich konsekwencje.
Sąd opiekuńczy okresowo, nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy, ocenia sytuację dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej lub palcówce opiekuńczo-wychowawczej pod kątem powrotu dziecka do rodziców. Jeśli natomiast takiemu powrotowi sprzeciwiałby się interes dziecka to sąd może wszcząć postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej, czy jest możliwe?
W przypadku, gdyby ustała przyczyna pozbawienia władzy rodzicielskiej (np. trwała przeszkoda w jej wykonywaniu ustała) sąd może przywrócić władzę rodzicielską. Jednak istotne jest, by rodzic bądź rodzice, wyrazili wolę przywrócenia władzy rodzicielskiej. Sąd nie wyda orzeczenia o przywróceniu ,,na siłę”.
Sąd wszczyna z urzędu postępowanie o przywrócenie władzy rodzicielskiej w przypadku, gdy poweźmie informację (uzyskaną od opiekuna prawnego, z racji sprawowanego nadzoru nad pieczą zastępczą, z wywiadu środowiskowego) o ustaniu przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej
Niezwykle istotną kwestią przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej jest świadomość, jakie wywołuje następstwa w relacji rodzic, rodzice- dziecko. Z całą pewnością nie jest tak, że zastosowanie przez sąd takiego rozwiązania nie niweczy ojcostwa czy macierzyństwa, jednak w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie w rodzinie. Z całą pewnością pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza braku możliwości kontaktu rodzica/rodziców z dzieckiem.
W przypadku uprawomocnienia się orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej rodzic czy też rodzice tracą ogół praw i obowiązków składających się na władzę rodzicielską, w miejsce których powstaje opieka.
Co z alimentami od dziecka i dziedziczeniem po dziecku?
W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzic nie traci uprawnień do uzyskania świadczeń alimentacyjnych od dziecka. Podobnie w przypadku śmierci dziecka, rodzic również po nim dziedziczy, oczywiście jeśli wcześniej nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.
Tak samo dziecko rodziców pozbawionych władzy rodzicielskiej zachowuje prawo do dziedziczenia po nich, alimentów.
Czy pozbawienie władzy rodzicielskiej uniemożliwia kontakt z dzieckiem?
Fakt pozbawienia władzy rodzicielskiej nie wpływa również na zakaz kontaktu z dzieckiem. Rodzice i dzieci mają do tego prawo, bowiem skoro ustawodawca przewidział możliwość zmiany orzeczenia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej i jej przywróceniu to należy uznać, że jeśli sąd nie ograniczył kontaktów z dzieckiem to rodzice mają do tego pełne prawo.
Inne artykuły na stronie:
–zawieszenie władzy rodzicielskiej;
–do jakiego sądu wnieść sprawę o rozwód;
–zabezpieczenie roszczenia w sprawach rodzinnych;
